Two Days, One Night (Jean-Pierre & Luc Dardenne, 2014)

Anh em nhà Dardenne luôn nói các bộ phim của họ đến từ hai thành phố Seraing và Cannes. Một bên là nơi anh em họ sinh sống, cũng là cảm hứng và bối cảnh cho nhiều bộ phim của họ; còn một bên là nơi diễn ra liên hoan phim danh giá ở Pháp, nơi gần hết phim của hai người được tôn vinh và biến tên tuổi Dardenne trở thành một tượng đài. Năm nay, trở lại sau ba năm với Two Days, One Night, hai đạo diễn đã thâu tóm mọi sự chú ý với bộ phim mới nhất lấy bối cảnh khu công nghiệp Seraing nhưng cũng là lần đầu tiên hợp tác với một diễn viên nổi tiếng – minh tinh Marion Cottilard.

Tuy nhiên, khi xem Two Days, One Night, người xem vốn đã quen thuộc với phong cách tiết chế của anh em nhà Dardennes sẽ không thấy sự thay đổi đáng kể khi có ngôi sao người Pháp đóng vai chính. Bộ phim “đánh thức” cả nhân vật và người xem bằng một cú điện thoại để bắt đầu bóc tách mảnh đời của Sandra trong 95 phút. Khán giả không có thời gian hiểu nhân vật hay môi trường của cô. Phải qua những lời nói lắp bắp qua điện thoại, sự cuống quýt của Sandra khi chạy tới cơ quan, mọi người mới biết cô là một người mẹ đang gặp rắc rối trong công việc.

Sau một thời gian nghỉ làm vì bệnh trầm cảm, Sandra đối mặt với một thử thách khó khăn: trong hai ngày cuối tuần cô phải thuyết phục 16 đồng nghiệp bầu cô đi làm lại trong cuộc họp sáng thứ Hai, tuy nhiên mỗi phiếu bầu cho cô đồng nghĩa với việc họ mất đi khoản tiền thưởng 1,000 Euro từ công ty.

Khi giới thiệu Two Days, One Night trong danh mục tranh Cành Cọ Vàng, chủ tích Liên hoan phim Cannes Thierry Fremaux đã gọi đùa đây là bộ phim cao bồi của hai anh em đạo diễn người Bỉ. Không biết ông so sánh vậy có phải “hành trình” cam go một mình thuyết phục 16 đồng nghiệp của Sandra rất giống người cao bồi lênh đênh trên sa mạc mênh mông không, nhưng hành trình trong Two Days, One Night là minh chứng cho tài năng của hai vị đạo diễn trong việc lột tả những điều “không thể nói” trong tương tác giữa người với người, mà trong đó ẩn chứa những tham vọng, ước muốn trái chiều có thể là bản chất của mọi cuộc đấu tranh.

Chỉ nhìn qua, gia đình của Sandra không phải hạng trung lưu khá giả, mà chỉ hơn bình dân một chút. Người chồng Manu làm đầu bếp còn cô làm trong nhà máy sản xuất tấm năng lượng mặt trời. Lương của họ vừa đủ nuôi hai người con, nhưng sự bối rối, tuyệt vọng tới cầu xin của Sandra trong việc xin những người đồng nghiệp cho mình đi làm đủ cho thấy gia đình cô cần cô làm việc. Quan trọng hơn, đối với Sandra, lấy lại việc làm cũng là chứng tỏ bản thân đã vượt qua bệnh trầm cảm đã nhấn chìm cô trong thời gian qua. Sự mong manh của người vẫn còn chênh vênh tâm lý đến từ cách Sandra luôn dằn vặt bản thân sau mỗi lần bị từ chối, nghĩ rằng mọi hy vọng đã hết, tới chiếc áo hai dây cô mặc, phơi tấm thân gầy trong nắng. Lấy lại công việc ở nhà máy là tấm bàn đạp để cô lấy lại lòng tin vào giá trị của bản thân.

Nhưng dù hiểu điều đó hay không, thì những người đồng nghiệp, với hoàn cảnh gia đình cũng như Sandra (thậm chí kém hơn), liệu có thể từ bỏ 1,000 Euro, một khoản tiền quá lớn và quan trọng như vậy? Lần lượt Jean-Marc, Estelle, Maxime hay Juliette. . . người ngoảnh phắt, người ngượng nghịu từ chối. Trong việc bám sát nhân vật chính, chỉ đơn giản là ghi lại những lời hội thoại, Two Days, One Night khéo léo chỉ ra những phút giây vá víu khi con người cố gắng giữ hòa khí trên một vấn đề vốn nhạy cảm: tiền bạc. Từ tiếng mời uống nước sau lời từ chối tới việc gây gổ cãi vã bất ngờ, bộ phim đặt con người trên bàn cân vụ lợi qua hoàn cảnh của Sarah, để khán giả tự vấn về những lựa chọn của chính mình. Bộ phim dùng nhiều cảnh quay dài trên dưới 7 phút, kéo dài mỗi cuộc nói chuyện như niềm hy vọng của Sandra được níu kéo thêm, nhưng cũng kéo dài sự ăn năn của cô sau mỗi lần phải đặt đồng nghiệp mình ở tình thế khó xử.

Phải nói thêm rằng tuy theo đuổi chủ nghĩa hiện thực nhưng anh em Dardenne cực kỳ cầu toàn với nội dung trong thước phim. Nữ diễn viên Marion Cottilard trung bình quay 50 tới 60 lần cho mỗi cảnh, với kỷ lục là 82 lần. Điều đó cho thấy họ mong muốn mang lại sự hoàn hảo nhất ở cách hành xử và đối thoại của nhân vật, để kéo ra sự chân thật nhất trong cảm xúc con người ở hoàn cảnh như Sandra, người chồng Manu và đồng nghiệp. Nếu Two Days, One Night là về cuộc chiến của lòng tin và tình bạn, thì anh em Dardenne biến hóa hai công cụ lời nói và hành động sao cho gần gũi nhất, để cử chỉ nói lên tâm lý nhân vật. Đó chính là thành công của họ trong việc tạo ra tính hiện thực cho phim, chứ không chỉ ở cách quay máy cầm tay theo bước chân nhân vật hay không sử dụng hiệu ứng hình ảnh và âm thanh.

Với một cốt truyện và diễn biến khá đơn giản trừ bất ngờ ở cuối, bộ phim của hai đạo diễn người Bỉ ấn tượng hơn hẳn với diễn xuất của Marion Cottillard. Nữ diễn viên người Pháp thừa nhận Sandra là “khoảng không bí ẩn” cô chưa từng chạm tới, nên hài lòng tham gia bộ phim bất chấp sự “khó tính” của hai người đạo diễn, cũng như việc học nói tiếng Pháp giọng Bỉ hay phải tách khỏi gia đình để nhập tâm vào trạng thái trầm cảm của Sandra. Kết hợp với kịch bản thông minh của phim, mỗi lần nữ diễn viên chìm trong đau khổ trực diện người xem, hay khi máy quay chỉ hé mở bờ vai đang run trong tiếng khóc của cô, Marion Cottilard đều chiếm được sự cảm thông của khán giả. Bên cạnh đó, Fabrizio Rongione vốn là người hợp tác quen thuộc trong các phim của hai vị đạo diễn, anh nhập vai Manu rất nhẹ nhàng, toát ra hình ảnh người chồng đầy cảm thông đến mức phi bản ngã. Theo chiều cuốn phim, cảm giác tình yêu của Manu dành cho Sandra đã dần chảy tới cô, đánh tan nỗi dằn vặt cô khoác lên mình, để họ hòa hợp trong bản nhạc của Van Morrison vang lên tự nhiên tuyệt đẹp.

Bất ngờ lớn nhất Two Days, One Night có lẽ là việc anh em nhà Dardenne lần đầu. . . trắng tay khi mang phim của họ dự Liên hoan phim Cannes. Việc Marion Cottilard không được giải diễn xuất cũng là một điều đáng tiếc. Có lẽ các nhà phê bình vẫn đang tiếc nuối những cái kết chơi vơi, hẫng hụt cảm xúc mà hai vị đạo diễn vẫn mang tới thay vì cái kết vẹn toàn của bộ phim lần này. Nhưng nụ cười của Sandra cho thấy sự hoàn hảo hay chênh vênh hoàn toàn nằm trong tâm thế của con người, và việc vượt qua chông gai cuộc sống, chỉ để đón tiếp những chông gai mới như một kết thúc có hậu. . . đó cũng là một tâm thế đáng khâm phục.

Bài được đăng trên VnExpress ngày 04/12/2014.